Zeynep Akkaya: “Restorasyonda en iyi müdahele en az müdaheledir”

Yazan Ayşe Gülay Hakyemez Son güncelleme Eyl 24, 2020

Leonardo da Vinci’nin 1503’te başlayıp 1519’da ölünceye kadar üzerinde çalıştığı Louvre Müzesi’ndeki baş yapıtlarından “Sainte Anne” tablosunun 2009’da restorasyon kararı alınmış, iki yıl süren restorasyonunun bazı sanat eleştirmenlerince “haddini aştığı” ileri sürülmüştü. Eser 29 Mart’ta Louvre’da sergilenmeye başladı.
25 Haziran’a kadar ziyarete açık kalacakmış. Bu haberi okurken restoratörleri ve yaptıkları işin ne kadar zor olduğunu düşünmüştüm. Pazar günü gittiğim bir müzayedede satışa sunulan hayli yıpranmış bir tabloyu da görünce bu konuda bir röportaj yapmak benim için kaçınılmaz olmuştu. Zeynep’i arayıp merak ettiklerimi sordum.
Zeynep Muazzez Akkaya, Milli Saraylar’daki, birçok özel koleksiyondaki değerli tabloları restore etmiş genç ve yetenekli bir restoratör.

Resimlerin rutubetli, tozlu yerlerde ve çok sıcak, üzerine direkt ışık alacak şekilde depolanmamaları gerektiğini aklı selim herkes bilir. Ama bir uzman ağzından okuyalım. En ideal resim asma ve saklama şartları nelerdir?

Sanat eserlerinin nem ve rutubetten arındırılmış, 18-21 derece arası ısı ve nem düzeyinin sabit kaldığı, toz girmeyecek bir ortamda saklanması gerekir. Eğer depodaysa metal bir askı sistemine köşelerden süngerlerle desteklenerek asılması uygundur. Ev ortamında doğrudan ışık almaması, kalorifer, şömine gibi ani ısı veren kaynaklardan ve ısının hızla değiştiği durumlardan uzak kalması gerekli. Örneğin Bodrum’da bir evde üzerine doğrudan güneş ışığı vuran bir resim çok çabuk kuruyacak ve pul pul dökülecektir.

Temizlik yapılırken tablo çerçevelerinin tozunu rahatlıkla alıyoruz. Resimlerin tozu nasıl alınır?

Resimler sadece kuru bez ile hiç sert olmayacak şekilde hafifçe temizlenebilir ama bu temizlik şekli resmin üzerindeki kiri temizlemez, bunun için kimyasal ya da organik bir müdahaleye ihtiyaç vardır.

Resim restorasyonunun uluslararası temel kuralları nedir? Kimler bu işi yanlış yapıyor olabilir?

Restorasyon ve konservasyonun çok net çizilmiş kuralları vardır. En iyi müdahale en az müdahaledir. Resme geri dönüşümlü malzemeler ile müdahale etmek, eserin öncelikle konservasyonunu göz önünde bulundurmak gerekir. Tablonun temizliğinden önce tuvalin gerginliği, mantarı, yıllar içindeki aşınmışlığı, boyaların kondisyonu, üstündeki verniğin durumu gibi öncelikle incelenmesi gerekenler var. Kimler bu işi yanlış yapıyor sorusuna gelince, ressamların restorasyondan uzak durması bence yerinde olur. Çünkü resim restorasyonu yapmak başka, resim yapmak başka uzmanlık alanlarıdır. Birbirinden apayrı işlerdir.

Sami Yetik

Yırtılma durumunda nasıl onarıyorsunuz tabloları? Bir nevi yama gerektiriyor olmalı?

Bazen yama gerekiyor, bazen yırtığı dikmek gerekiyor. Restorasyon sonrası izleri asla belli olmuyor.

Nasıl bir ön çalışma gerektiriyor restorasyon?

Tablonun konservasyon durumu gözden geçirilerek hangi işlemler ile başlanacağı belirlenir ve sıra ile tabloya uygulanır.

Adolphe Kauffman

Yağlıboya ve su bazlı boyalarda kullanılan kimyasallar hangileri?

Yağlıboyaların çözücüleri var birçok çeşitli malzeme, su bazlı boyalar ise daha organik ve hızlı uçucu malzemeler ile reaksiyona giriyor.

Özel bir ışık kullanılıyormuş galiba bazı tahribatları tespit etmek için?

Evet ultraviyole lamba ya da enfreruj telekamera kullanıyoruz.

Aivazovsky

Boya, tuval, vernik vs. gibi resmin orijinalinde kullanılmış aynı malzemeleri tedarik etmek mümkün oluyor mu?

Aynı malzemeler ile restorasyon müdahalesi yapmak mümkün değil. Ben geri dönüşümlü malzemeler kullanıyorum. 100 yıl sonra bir restoratör yaptığım uygulamayı geri alıp resme hiç zarar vermeden tekrar restore edebilir.

Restorasyonunu yaptığınız değerli eserlerden bahseder misiniz?

Fausto Zonaro, Halil Paşa, Hoca Ali Rıza, Ivan Aivazovsky, Şeker Ahmet Paşa, Şevket Dağ, Süleyman Seyyid resimlerini onardım.

Çok zor ve özel bir meslek sizinki. Nasıl ve ne zaman karar verdiniz restoratör olmaya?

Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Akademisi Resim Bölümü’nde okuduktan sonra Institute per l’Arte e il Restauro Palazzo Spinelli’de restorasyon eğitimi alıp restorasyona yöneldim. Çok titiz ve mükemmelliyetçi bir yapıya sahibim. Sabırlıyım ve uzun saatler boyunca odaklanabiliyorum.

Türk resim koleksiyonerlerini ne kadarı bilinçli?

Bir kısmı çok bilinçli. Yeni koleksiyon yapmaya başlayanlar ise zaman içerisinde bu bilince ulaşacaklar sanırım. Profesyonel birinden bu konuda bilgi almalarını öneririm.

Resim bir yatırım aracı mıdır?

Evet, istatistiklere göre resim, heykel her tür sanat eseri yatırım aracıdır. Koleksiyon yapanlara her zaman sevdikleri ve bakmaktan keyif alacakları eserleri toplamalarını tavsiye ediyorum.

Hiç sahte bir eserle karşılaştınız mı?

Ne yazıkki çok sayıda sahte eserle karşılaşıyoruz.